Patronen doorbreken

“Als er een beslissingen genomen moet worden in deze organisatie kijkt iedereen altijd naar hem. Als hij het niet ziet zitten, gaan we het niet doen.” Een mooi voorbeeld van een patroon in een bedrijf. “Zo doen we dat altijd.” Niets mis mee, tot je ontdekt dat het patroon niet meer werkt. Patronen en het doorbreken van patronen was het thema van een aantal processen deze week: een interventie in een bedrijf, een leren van elkaar kring en een aantal gesprekken met ondernemers en ondernemende mensen.

Patronen zijn effectief en bieden veiligheid

Patronen, wat zijn dat eigenlijk en waarom hebben we ze? Een patroon (of gewoonte) is aangeleerd gedrag en een patroon in een organisatie is een set van gedragingen: een manier om met elkaar om te gaan, zaken te doen en te organiseren en beslissingen te nemen. Patronen geven houvast en dat is prettig. We verwachten, door het patroon te herhalen, een bepaald/gewenst resultaat te behalen. Het patroon is ook ontstaan, doordat we daarin steeds bevestigd werden. Het biedt mensen daarom veiligheid en een vorm van zekerheid. Ze zorgen tevens voor efficiëntie in organisaties. Doordat zaken in een patroon gebeuren, weet iedereen wat er van hem of haar verwacht wordt, en dat hoeft dus niet steeds opnieuw te worden afgesproken. Dat scheelt tijd.

Patroon herkennen

Het gaat mis, als het patroon ineens, of langzaam aan, niet meer tot het gewenste resultaat leidt. We merken dat we het resultaat niet meer halen en beseffen ons in eerste instantie vaak niet dat dit komt door het patroon. We hebben eerder de neiging om het patroon nog nadrukkelijker en standvastiger te gaan herhalen, tot iemand in de gaten krijgt dat het patroon de remmende factor is. En dan komt de grote uitdaging: het doorbreken van het patroon.

Patronen erkennen

Patronen doorbreken begint bij het herkennen en vervolgens erkennen van het patroon. Herkennen, en vervolgens naar elkaar uitspreken van het patroon is een eerste stap. Als je het niet herkent is doorbreken onmogelijk. Je kunt niet veranderen wat je niet herkent. Het patroon erkennen is, in mijn beleving, ook essentieel. Het patroon heeft de groep namelijk heel lang gediend en tot goede resultaten geleid. Dit erkennen en daarmee afstappen van de neiging om het te veroordelen (we doen iets fout) helpt om ruimte te creëren voor verandering en leren. Het doorbreken van patronen betekent immers dat we ons gedrag gaan bijstellen en dus nieuwe gedrag willen leren. Tijd en energie stoppen in zaken als ‘de schuldige aan wijzen’ (het komt door jou) of ‘bepalen wie het meeste moet veranderen’ (het komt vooral door jouw opstelling in de groep) is verspilling, leidt alleen tot blokkade en energieverlies en belemmert het leerproces.
In de situatie van de inleiding heeft het dus geen zin om degene naar wie iedereen kijkt om de beslissing te nemen, de schuld te geven of de (bal)last dat hij vooral moet veranderen. Het patroon wordt in stand gehouden door de gehele groep, niet door één persoon in de groep.

Patronen onderzoeken

Einstein zei al: je kunt het probleem niet oplossen op hetzelfde niveau waarop het ontstaan is” Dat geldt ook voor patronen. Gewoon ander gedrag gaan vertonen blijkt in de praktijk niet te werken, voor we het weten vallen we terug in oud gedrag. Om te komen tot verandering van het patroon, is het goed om te begrijpen wat er onder het patroon ligt. Hieronder liggen overtuigingen en intenties. De overtuigingen gaan over hoe het werkt en leidt tot oplossingen. In deze situatie: ‘als hij beslist gaat het ook gebeuren’. De intentie gaat over het belang, de bedoeling, het doel. In deze situatie: ‘we willen in dit bedrijf ‘groei en bloei’ en continuïteit naar de toekomst realiseren’. Een prima intentie die niet hoeft te worden bijgesteld. De ruis zit in de overtuigingen. Met elkaar praten over het patroon, de onderliggende overtuigingen en de intenties geeft inzichten welke overtuigingen het gewenste resultaat kunnen belemmeren. Van daaruit kan nieuw gedrag, en daarmee uiteindelijke een andere patroon gekozen en gerealiseerd worden.

Patroon doorbreken

Besef dat een patroon te doorbreken is, doordat één iemand kan besluiten om ander gedrag te gaan vertonen. Dit doorbreekt het patroon direct. En besef ook dat jij zelf die persoon kunt zijn. Je kunt wel gaan (ver)wachten tot een andere gaat veranderen, maar dat is niet aan jou. Het werkt zelfs contra-productief als iemand het gevoel krijgt dat jij die verwachting hebt. Je lijkt daarmee de ander niet de vrijheid te geven om zelf te kiezen of en hoe hij of zij zou willen veranderen. Je bent dus zelf aan zet. Ook jij hebt overtuigingen over het patroon en jouw gedrag in het patroon. En ook jij hebt intenties die jou daarin sturen. Geloof jij ook ‘dat als hij het beslist het ook gaat gebeuren?’ of ‘hij gaat dat toch niet veranderen, dus het maakt niet uit’, …. Kijk in de spiegel en wees eerlijk. Waar zit voor jou de drijvende intentie om dit aan te pakken en welke overtuiging in je zelf wil je reframen (veranderen)? Reframen zijn technieken om van ‘wat geloof ik nu’ naar ‘wat wil ik geloven’ te verschuiven. Kies bewust jouw nieuwe overtuigingen. En jij hebt vervolgens de sleutel zelf in handen:
• Jij kunt het patroon op tafel brengen (bewustmaken) in de groep, zodat iedereen het kan herkennen. En als het nog niet herkent wordt, kun jij het, elke keer dat je het ziet, benoemen. Totdat anderen het ook gaan herkennen.
• Vervolgens kun je de groep helpen om te erkennen dat dit patroon jullie heeft gediend, maar niet meer dient in deze nieuwe, veranderende wereld. Zonder aanwijzen van een schuldige of fouten.
• Je kunt samen met de groep de onderliggende overtuigingen en intenties onderzoeken en bespreken.
• Samen kunnen jullie zoeken naar een nieuwe patroon, dat weer veiligheid en efficiëntie kan bieden vanuit de basis intenties die jullie met elkaar delen.
• En willen de anderen het patroon niet doorbreken, omdat ze het nut ervan nog met elkaar erkennen? Dan heb jij nog altijd de keuze om uit het patroon te stappen of zelf het voorbeeldgedrag te laten zien tot anderen gaan (h)erkennen dat er een betere route is.
In deze situatie nog meer ‘groei en bloei’.

Eigen gedrag veranderen

Zelfs als je met elkaar weet naar welk patroon jullie willen ontwikkelen en welk gedrag het vraagt van eenieder, is de race nog niet gelopen. Het nieuwe patroon is er nog niet, en het is niet van de een op de andere dag allemaal anders. We hebben elkaar nodig om elkaar bewust te maken van ons gedrag en vooral om elkaar aan te moedigen, het nieuwe gedrag te gaan vertonen. Dit vraagt geduld, discipline en compassie voor elkaar. De vaardigheid om zuivere feedback naar elkaar te geven kan enorm helpen. Dat ontdekte ik weer bij de interventie die ik in een andere bedrijf mocht doen deze week. Zuiver feedback geven (zie blog feedback) waarbij je feitelijk gedrag bespreekt en alleen vertelt welk gevoel het bij je oproept en wat het gevolg daarvan is, zonder de ander het gevoel te geven dat hij of zij ‘moet’ veranderen, werkt als een katalysator in dit proces. Bij dit bedrijf liet ik mensen op mij oefenen. Zij mochten de feedback die ze wilde geven aan mij uitspreken, waarbij ik ze teruggaf of ik het gevoel had dat ik ruimte had om eigen keuze te maken, of het gevoel kreeg dat ik moest veranderen. Daar werd het patroon in dit bedrijf heel zichtbaar, dat mensen elkaar proberen te sparen door veel niet uit te spreken. Vanuit de overtuiging dat ‘feedback ontvangen pijn doet’ en met de intentie ‘om elkaar te steunen en te helpen’. Deze intentie vorm geven met de overtuiging ‘dat je feedback kunt geven die ruimte geeft en kans op positieve verandering’ kwam er in eerste instantie veel emotie los. Emotie die soms al jaren zat opgeslagen in mensen. Maar het gaf direct ook ruimte om tot oplossingen te komen. In dit geval kreeg de it-er in het bedrijf de ruimte om zijn frustratie en gevoel van eenzaamheid op een juiste manier uit te spreken en de mensen die met ‘zijn systemen’ moesten werken kregen de ruimte om uit te spreken dat ze serieus genomen wilde worden als ‘klant’. Ineens was er ruimte voor oplossingen om elkaar te gaan helpen de it-systemen beter en fijner te maken. Er vielen de nodige tranen toen deze ruimte zich openbaarde. Prachtig om te zien. Ik ben dankbaar dat ik hiervan getuigen mocht zijn.

Welk patroon wil jij wel doorbreken?